termin oznaczający „łamanie obrazu”, odnoszący się do skrajnej opozycji do przedstawienia postaci ludzkiej i czci obrazów, które są nierozłączne. Ikonoklazm w kontekście chrześcijańskim jest szczególnie związany z okresem w historii Cesarstwa Bizantyjskiego, który można podzielić na trzy widoczne fazy; jego powstanie za czasów cesarzy Leona (717-741) i Konstantyna v (741-775) oraz Sobór ikonoklastów z 754 roku; jego sprawdzenie na drugim ekumenicznym soborze Nicejskim (787) oraz jego odbudowa (815-842) i ostateczne wymarcie.

powstanie i apogeum. Dokładne pochodzenie ruchu jest niejasne. Ikonoklazm opierał się na pierwszym przykazaniu (WJ 20,4–5), a inne biblijne fragmenty i ikonoklasty naprawdę obawiały się, że wzrastające nabożeństwo do ikon doprowadzi do bałwochwalstwa. Uznali, że tylko Eucharystia, budynki kościelne i znak krzyża są w pełni święte, ponieważ zostały poświęcone przez Boga bezpośrednio lub przez kapłana. Ikonofile odwoływali się do fragmentów biblijnych, które ukazywały aprobatę wizerunków i twierdzili, że przykazanie nie było przeznaczone dla chrześcijan, ale tylko dla Żydów, którzy byli skłonni do bałwochwalstwa. Argumentowali oni, że ikony i relikwie są skutecznymi wehikułami Świętego. Niepokój o artystyczne przedstawianie świętych postaci był obecny we wczesnym chrześcijaństwie, a w IV wieku Euzebiusz, podążając za Orygenesem, zaprzeczył, że obraz Chrystusa można nakreślić. Z kolei pod koniec IV wieku naśladował go Epifaniusz z Salaminy, który twierdził, że obrazy w kościołach odciągają chrześcijan od kontemplacji spraw czysto duchowych. Jednak oprócz krótkotrwałego ruchu ikonoklastycznego w Armenii na przełomie VI i VII wieku, nie było dalszej dyskusji na ten temat aż do VIII wieku.

W c. 724 dwaj biskupi Azji Mniejszej, Konstantyn z Nakolei i Tomasz z Klaudiopolis, wspierani przez cesarza Leona III i niektórych jego doradców, potępili Czczenie obrazów, powołując się na tradycyjne zakazy biblijne. Sprzeciwiał im się Patriarcha Germanus I, ale w 726 roku cesarz publicznie poparł nowy ruch, nakazując rozebranie figury Chrystusa, który pokonuje bramę pałacu Chalke. Ostatecznie naciskając Germanusa na uroczystą audiencję, aby podpisał dekret przeciwko wizerunkom świętych, zmusił patriarchę do dymisji w dniu 1 stycznia. 7, 730. Charakter i dokładne brzmienie dekretu nie są znane, podobnie jak jego stosowanie. Następująca niszczenie ikon, krzyży i relikwiarzy piętrowych wydaje się koncentrować przede wszystkim na ruchomych przedmiotach, które nadawały się do przejawów pobożności (Całowanie, otaczanie lampami wotywnymi itp.). Niszczenie nie było ani ogólne, ani równie intensywne we wszystkich miejscach. Rzekoma wrogość lwa do kultu krzyża była późniejszym wynalazkiem;nie ma też żadnego dowodu na to, że był on przeciwny kultowi świętych lub relikwii. Głównymi przeciwnikami Polityki Leo byli mnisi i członkowie służby cywilnej Konstantynopola. Represyjne działania Leo wobec opozycji ograniczały się do wygnania, konfiskaty, a w najgorszym wypadku okaleczenia. Nie ma pewnego dowodu Męczeństwa w tym okresie: passio męczenników Chalkeńskich jest bezwartościowym dokumentem, a spalenie Biblioteki „Uniwersyteckiej” wraz z jej uczonymi jest legendą. Wyższe duchowieństwo poddało się cesarzowi, przyjmując nowego Patriarchę anastazjusza (730-741), stosując jednocześnie z większą lub mniejszą gorliwością dyrektywy cesarskie. Poza stolicą Jan Damasceński, rzecznik patriarchy Jerozolimy, napisał trzy protezy świętych obrazów, podczas gdy papiestwo, nadal politycznie podporządkowane Cesarstwu Bizantyjskiemu, energicznie zareagowało przeciwko polityce cesarskiej. Papieże Grzegorz ii (715-731) i Grzegorz iii (731-741) napisali listy protestacyjne, a Synod Rzymski z 731 wyraził sprzeciw. Napięcie dodatkowo pogłębiła decyzja Leona o usunięciu z jurysdykcji Papieskiej Ilirii, Sycylii i Kalabrii. Schizma ta miała wepchnąć papiestwo w ręce Franków.

historycy są podzieleni co do podstawowej motywacji Leo. W tym czasie niewiele było podstaw teologicznych do poparcia ikonoklazmu. Niektórzy twierdzą, że wpływ kultury islamskiej; cesarz był świadomy sprzeciwu islamu wobec postaci ludzkiej w sztuce i chociaż nie naśladował swego współczesnego Kalifa Dżazida wobec obrazów, mógł znaleźć się pod jego wpływem. Co więcej, w Azji Mniejszej, która była wówczas głównym źródłem rekrutów armii, istniało wiele grup niekorzystnych dla obrazów (heretycznie lub inaczej); w rzeczywistości cała Azja Mniejsza stała się główną enklawą ikonoklazmu, a armia stała się jej najbardziej fanatycznym agentem. Inni sugerowali motywy polityczne, ale sprzeciw cesarza wobec monastycyzmu był wynikiem, a nie przyczyną ikonoklazmu i nie ma podstaw do twierdzenia, że miał na myśli cel Ekonomiczny; to znaczy, że nieprzestrzeganie doprowadziłoby do konfiskaty mienia klasztornego i kościelnego. Ze względów teologicznych można zauważyć, że rodzina Leona III pochodziła z monofizyckiego regionu, a ikonoklazm był przez wielu postrzegany jako logiczny, jeśli skrajny wniosek, dla Monofizyckiego chrześcijaństwa. Jednak najbardziej prawdopodobną przyczyną był fakt, że ikonoklazm, który rozpoczął się w VIII wieku jako niewielki ruch, przyciągnął cesarskie poparcie w czasie, gdy Bizancjum przeżywało serię klęsk. W 726 roku doszło do silnej erupcji wulkanu w Thera, a terytorium zostało utracone na rzecz Słowian, Awarów i Arabów. Listy patriarchy Germanosa oraz kroniki Teofanesa i Nikefora świadczą o hipotezie, że Leo uważał te niepowodzenia za znak niezadowolenia Boga z czczenia obrazów; czystość islamskiego kultu, która nie pozwalała na przedstawienie świętych obrazów, doprowadziła do spektakularnego sukcesu.

Polityka Leona III nie miała podstaw teoretycznych w teologii. Aby wyeliminować to utrudnienie, jego następca cesarz Konstantyn V Kopronimos dążył do tego, aby obrazy potępione przez Kościół i narzucić ikonoklazm jako obowiązek sumienia, a także obowiązek obywatela. Około 752 roku opracował oryginalną teorię obrazów, którą rozwinął w traktaty i którą—podobnie jak jego ojciec-bronił publicznie. Dwa lata później został ratyfikowany na soborze generalnym Episkopatu Bizantyjskiego, który odbył się w podmiejskim pałacu w Hierei od 10 lutego do 8 sierpnia. Chociaż uczestniczyło w nim 338 ojców soborowych, protagonistami byli trzej prałatowie Azji Mniejszej, w szczególności metropolita, Teodozjusz Apsimar z Efezu (stolica patriarchalna była nieobsadzona). Opracowana przez ten Sobór definicja ikonoklazmu-która została ogłoszona” ekumeniczną ” — została zachowana w Acta VII soboru (nicejskiego II). Ikonoklastowie potępili wszystkie wyobrażenia obrazowe jako bożki i oświadczyli, że takie przedstawienie Chrystusa jest fałszywe, ponieważ musi koniecznie oddzielać dwie natury Chrystusa (co było błędem Nestoriusza) i w ten sposób tworzyć czwartego członka Trójcy, lub ograniczać osobę słowa, która nie ma granic (pomieszanie Boskości z ludzkością było błędem monofizytów). Eucharystia była jedynym właściwym Nie-antropomorficznym wizerunkiem Chrystusa. Ikonofile twierdzili, że Bóg był nieobrzezany, ale po wcieleniu, kiedy Bóg objawił się w ciele, możliwe było teraz stworzenie obrazowego przedstawienia Chrystusa. Zaprzeczenie, że Chrystus przybrał ograniczoną formę, byłoby zaprzeczeniem wcielenia, narzędzia zbawienia człowieka. Ikonoklastowie odrzucali przedstawienia świętych ze względów moralnych; adoracja takich wizerunków oznaczała adorację martwej materii. Ikonofile odpowiadali, że nie uwielbiają materiałów, ale przedmiotów przedstawionych na obrazach. Sobór w Hierei wyznaczył jednak ścisłe granice dla rozszerzenia jego definicji, aby objąć całkowite zaprzeczenie czci świętych lub relikwii. Opierał swoje definicje na Piśmie Świętym i tradycji, a zakończył się anatematyką greckich Mistrzów obrazów, a mianowicie Germanusa, Jana damasceńskiego i Jerzego, mnicha cypryjskiego.

artystycznie decyzje te doprowadziły do zastąpienia świeckich dekoracji scen biblijnych i hagiograficznych oraz zastąpienia monumentalnych postaci w absydach Krzyżem. Początkowo władze wykazywały pewien umiar w podejmowaniu antypapieżnych decyzji cesarza i Soboru; gwałtowne represje wobec opozycji nastąpiły dopiero kilkanaście lat później. Następnie w 761 lub 762 r. został stracony mnich Andrzej z Krety, a w 756 r. rozpoczęły się prześladowania w pełnej mocy. Święty pustelnik, Stefan młodszy, promował ruch wrogi soborowi w Hierei, kilka kilometrów od Konstantynopola, a wśród jego zwolenników było wielu z elity społeczeństwa konstantynopolitańskiego. Sam patriarcha Konstantyn II (754-766) był łagodny w stosowaniu edyktów cesarskich, a cesarz coraz bardziej podejrzewał kabałę, a nawet spisek. On Listopad 20 lipca 765 Stefan został zabity przez lud; wkrótce potem cesarz złożył przysięgę lojalności w celu promowania wrogiej polityki cesarskiej. Po powrocie z letniej kampanii w 766 r. upokorzył wszystkich mnichów groteskową paradą na hipodromie; zaatakował członków własnej świty i wysokich urzędników; w końcu zdymisjonował patriarchę i kazał go ściąć w następnym roku. Podążył za tym, przejmując każdy klasztor, w którym napotkał opór. Jednocześnie umieścił lojalnych generałów w kluczowych dowództwach obszarów wojskowych w Azji Mniejszej, z których najbardziej znany, Lachanodracon, wyróżnił się w regionie Efezu, rozpraszając mnichów, dając im wybór między małżeństwem, z jednej strony, a okaleczeniem i wygnaniem, z drugiej, a konfiskatą mienia klasztornego. Ikonoklazm rozwinął się więc siłą okoliczności w wojnę z monastycyzmem, chociaż były to dwa odrębne ruchy. Nie jest jasne, czy mnisi byli celem Konstantyna, ponieważ bardziej stanowczo sprzeciwiali się jego polityce cesarskiej, czy też postrzegał ich jako drenaż siły roboczej i zasobów gospodarczych. Wrogowie cesarza Konstantyna przypisywali mu ataki na Boskie macierzyństwo Maryi i na wstawiennictwo świętych, ale takie oskarżenia były niewątpliwie stronnicze i należy je traktować ostrożnie. Według żywota św. Stefana młodszego Konstantyn zastąpił obrazy w Kościele Matki Boskiej w Blachernae mozaikami drzew, ptaków i zwierząt. Jednak obrazy Chrystusa i świętych pozostały w Świętej Zofii do 768-769, kiedy patriarcha Mikołaj i (766-780) kazał je usunąć. Z tego okresu prześladowań nienikonoklastowie zachowali imiona czterech umęczonych mnichów, którzy są wspominani w kalendarzach liturgicznych 20 lub 28 listopada: Piotra, Szczepana (najbardziej znanego), Andrzeja i Pawła. Patriarchowie Wschodni poza Konstantynopolem byli głęboko poruszeni prześladowaniami Konstantyna, ponieważ potępili Sobór w Hierei i doradzali Papieżowi Pawłowi i (757-767) ich potępienie; Papież Stefan III (IV) (768-772) zwołał drugi Synod Rzymski na ten temat w 769 roku.

tymczasowe przywracanie obrazów. Przystąpienie cesarza Leona IV (775-780) oznaczało rozluźnienie ikonoklastycznej polityki, na którą czekali członkowie biurokracji i którą mogli w pełni wykorzystać, gdy regencję przejęła Cesarzowa Irena (780). Wspomagana przez wysokiego urzędnika pałacowego, Tarazjusza, którego mianowała patriarchą Konstantynopola (784), natychmiast przystąpiła do prac przygotowujących pojednanie kościołów Wschodniego i zachodniego w oparciu o starożytny i powszechny zwyczaj. Ogłoszono Sobór ekumeniczny Nicejski II, a papież wysłał dwóch legatów. Rada zebrała się w sierpniu 1, 786, w Konstantynopolu w kościele Świętych Apostołów, ale Gwardia cesarska, w porozumieniu z niektórymi biskupami, rozproszyła ojców soborowych uczestniczących w pierwszej sesji. Irene umiejętnie manewrowała, aby sprowadzić własnych ludzi do garnizonu, a Rada zwołała rok później w Nicei. Trwała ona 15 dni (wrzesień 24-Październik 7, 787) i był całkowicie zdominowany przez Patriarchę Tarazjusza. Jeśli chodzi o to, co zrobić ze znanymi ikonoklastami wśród ojców soborowych, Sobór postanowił przyjąć biskupów ikonoklastycznych en bloc po tym, jak dziewięciu ikonoklastycznych metropolitów i dwóch arcybiskupów Azji Mniejszej odrzuciło swoją herezję. Dekret soborowy ikonoklazmu, ogólnie i umiarkowanie sformułowany, określał zasadność, doskonałość i ograniczenie czci lub „względnego” kultu obrazów. Z powodu uwarunkowań politycznych działanie soboru zostało źle przyjęte przez dwór Karolingów na Zachodzie, a papież adrian i musiał go bronić w liście do Karola Wielkiego. Było nawet pewne niezadowolenie wśród zachodnich ikonofilów, którzy sprzeciwiali się tak kompletnemu poparciu dla kultu ikon; wierzyli, że obrazy powinny być używane do edukowania chrześcijan o cnotliwych czynach Chrystusa i świętych. W Bizancjum jednak Sobór zapoczątkował krótki okres spokoju, który prawosławni zwrócili na swój zysk: Irena obsypała mnichów darami, Tarazjusz poprawił standardy wyższego duchowieństwa, Teodor studyta rozpoczął przywracanie dyscypliny monastycznej. Tym samym Kościół Wschodni był lepiej przygotowany na drugą falę ikonoklazmu.

Odnowiony Ikonoklazm i ostateczna Renowacja obrazów. Naciski na powrót do polityki ikonoklazmu pochodziły początkowo od armii, która popierała podniesienie do władzy cesarskiej armeńskiego namiestnika Anatolikon thema. Leon V ormiański (813-820) zdymisjonował Patriarchę Nicefora (806-815), wykorzystał Synod Wielkanocny Hagia Sophia (815) do unieważnienia dekretu z 787 i uznał ekumeniczny status soboru w Hierei. Ale czasy się zmieniły i synod ten nie wspomniał o bałwochwalstwie w związku z czczeniem obrazów. Ponadto wrogowie obrazów rozróżniali obrazy dewocyjne i obrazy edukacyjne i wymieniali prawdziwe nadużycia w ich użyciu. Prawosławni mieli jednak oświeconych rzeczników, takich jak Nicefor i Teodor Studyta, a opozycja biskupów wobec ikonoklazmu była lepiej zorganizowana. Oba obozy przyjęły bardziej wyrafinowaną technikę dialektyczną, chociaż w rzeczywistości teologia obrazów nie stała się głębsza. Prześladowania tym razem były mniej okrutne. Cesarz Michał II (820-829) był nawet tolerancyjny wobec osób. Jego syn Teofil (829-842), jednak pod wpływem swojego nauczyciela, przyszłego patriarchy Jana vii grammaticusa (837-843), był bardziej gwałtowny w swojej dezaprobacie wobec obrazów; Euthymiusz z Sardis został pobity na śmierć (831); Teodor i Teofan z Palestyny zostali wytatuowani na twarzach jako obcy agitatorzy. Ale rok po śmierci Teofila regenci cesarzowa Teodora (2) i Teocystus przywrócili obrazy. Pośpiesznie zwołany synod, zainspirowany przez Metodego, który został patriarchą (834-847), a także przez Hilariona, Symeona i Joanniciosa, wielkich ocalałych z 815 roku, opowiedział się za Soborem ekumenicznym nicejskiego II. kościoły pod patriarchą Konstantynopola nadal obchodzą to wydarzenie co roku w Święto Prawosławia, pierwszą niedzielę Wielkiego Postu, triumfalną procesją obrazów i Synodykonem Prawosławia. Dekret z 843 został odnowiony przez bardziej uroczyste sobory w 861, 867, 869, 879. Ikonoklazm wkrótce zniknął ze społeczeństwa Bizantyjskiego, choć nie ze wszystkich indywidualnych sumień.

Polityka ikonoklastycznych cesarzy, pomimo zrujnowania i nadużyć, które kosztowały, wnosi pozytywny wkład we wspólny rozwój Kościoła i Państwa Bizantyjskiego, ponieważ sprzyjała wzrostowi prestiżu patriarchy poprzez świadomość autonomii dogmatycznej. Tymczasem zwycięstwo prawosławnych przyniosło odrodzenie Sztuki Sakralnej, sprawiło, że ikony stały się bardziej popularne niż kiedykolwiek, i wiązało się z koncentracją uczuć religijnych na człowieczeństwie Chrystusa. Ten długi spór nie przyczynił się jednak do rozwoju teologii lub wzbogacenia duchowości kontemplacyjnej. Zwolennicy kultu obrazów zdają się rzeczywiście nie mieć najmniejszego pojęcia o rozwoju obrazu we wczesnym Kościele, a co za tym idzie, o odpowiednich ograniczeniach w oddawaniu czci obrazom.

Bibliografia: Acta Synodu z 754 roku i siódmego Soboru ekumenicznego nicejskiego w j. d. mansi, Sacrorum Conciliorum nova et amplissima collectio (Florencja-Wenecja 1757-98) v.12–13. Synod 815, wyd. P. J. alexander, Dumbarton Oaks Papers 7 (1953). Pisma Germanusa (Patrologia Graeca 98:77-80; 156-193), Jana damasceńskiego (PG 94:1232-1420), Nicefora (PG 100:169-850. Żywot Stefana młodszego PG 100, (1069-1186). Orations of Constantine V, ed. g. ostrogorsky, Studien zur Geschichte des byzantinischen Bilderstreites (Amsterdam 1964). Kronika Teofanesa spowiednika, tr. c. mango i R. scott (Oxford 1997). Kronika Patriarchy Nicefora, wyd. d. de boor (Lipsk 1880). Nicefor, Patriarcha Konstantynopola: Krótka historia, wyd. i tr. c. mango (Waszyngton 1990). D. J. sahas ed., Icon and Logos: Sources in Eighteenth-century Iconoclasm: An Annotated Translation of the Sixth Session of the Seventh Ecumenical Council (Toronto 1986). m.v. anastos, „edykt Leona III przeciwko obrazom w latach 726-727 i Italo-Byzantine Relations between 726 and 730″, Byzantinische Forschungen 3 (1968), 5-41. l. w. barnard, ” byzantin and Islam: the Interaction of Two Worlds in the Iconoclastic Era,” Byzantinoslavica 36 (1975). l. brubaker I J. haldon, Bizancjum w epoce ikonoklastów (ok. 680-850): Źródła (Aldershot 2000). a. bryer and j. herrin, eds., Iconoclasm (Birmingham 1975). P. brown, „a Dark-Age Crisis: Aspects of the Iconoclast Controversy,” English Historical Review 88 (1973) 1-34. r. Cormack, Writing in Gold (Londyn 1985). P. crone, „Islam, Judeo-Christianity and Byzantine Iconoclasm,” Jerusalem Studies in Arabic and Islam 2 (1980) 59-95. s. gero, Byzantine Iconoclasm during the Reign of Leo III (Louvain 1993). a. grabar, L ’ iconoclasme byzantin: le dossier archéologique (Paris 1984). J. herrin, „kobiety i wiara w Ikony we wczesnym chrześcijaństwie”, w kulturze, ideologii i Polityce, red. R. samuel and G. stedman jones (London 1982) 56-83. J. herrin, the Formation of Christendom (Oxford 1987). g. r.d. king, „Islam, Iconoclasm, and the Declaration of Doctrine,” Bulletin of the School of Oriental and African Studies 48 (1985). J. moorhead, „Iconoclasm, The Cross and The Imperial Image”, Byzantion 55 (1985) 165-179. J. pelikan, Imago Dei: The Byzantine Apologia for Icons (Princeton 1990). P. schriner,” Der byzantinische Bilderstreit; kritische Analyse der zeitgenössischen Meinungen und das Urteil der Nachwelt bis heute, „Settimane di Studio del Centro Italiano di Studi sull’ – alto medioevo 34.1 (1988) 319-407. d. stratoudaki-white, „the Patriarch Photois and the Conclusion of Iconoclasm”, Greek Orthodox Review 44 (1999) 341-355. d. stein, Der Beginn des byzantinischen Bilderstreites und seine Entwicklung (Monachium 1980). W. treadgold, The Byzantine Revival, 780-842 (Stanford, CA 1988). m. whittow, The Making of Orthodox Byzantium, 600-1025 (Basingstoke 1996).