Jacques-Germain Soufflot, Kościół Ste-Geneviève (obecnie le Panthéon), 1755-90, Paryż (Francja)

imponujący portyk i Kopuła

opuszczając Ogrody Luksemburskie i kierując się na wschód wzdłuż rue Soufflot w gęstej Dzielnicy Łacińskiej Paryża, imponujący portyk i Kopuła panthéonu przyciąga cię do przodu. Jest to nieodparty widok. Jeden z najbardziej imponujących budynków okresu neoklasycznego, Panteon, pierwotnie zbudowany jako Kościół Ste-Geneviève, został pomyślany jako pomnik Paryża i narodu francuskiego, podobnie jak Kościół patrona Paryża.

Jacques-Germain Soufflot, jego architekt, był bardzo chwalony za projekt—chociaż niektórzy jego rówieśnicy uważali, że posunął się zbyt daleko w zaprzeczaniu tradycji i konieczności strukturalnej. Soufflot został ogłoszony za życia jako odnowiciel wielkości w architekturze francuskiej, a budynek został chwalony, jeszcze przed ukończeniem, jako jeden z najlepszych w kraju.

dziś jej wysoka kopuła wznosi się daleko ponad otaczającymi ją budynkami-w tym dwoma najważniejszymi sąsiadami: niewielka, ale wpływowa Bibliothèque Sainte-Geneviève (1838-50) Henri Labrouste oraz urokliwy późnośredniowieczny i renesansowy kościół St-Étienne-du-Mont (oba powyżej)-nadal budzi podziw, jak to musiało być pod koniec XVIII wieku, pomimo pewnych istotnych zmian od czasu otwarcia. Półtora wieku francuskiej historii politycznej można prześledzić z niezwykłą precyzją w oryginalnym projekcie i późniejszych zmianach funkcji i tytułu Panthéonu.

150 lat francuskiej historii

Ste-Geneviève Soufflota zostało zbudowane w celu zastąpienia zniszczonego średniowiecznego opactwa, pomysł po raz pierwszy zaproponowany w czasach króla Ludwika XIV. projekt pasował jednak do programu Ludwika XV, aby agresywnie promować jego rolę awatara wielkości narodu. Król postrzegał odbudowę kościoła jako dowód swojej wielkoduszności i jako materialne potwierdzenie quasi-niezależności francuskiego Kościoła Katolickiego od papieża. A dokładniej, kościół był spełnieniem pobożnego przysięgi Ludwika XV, złożonej w 1744 r.jego Kochance, Madame de Pompadour, aby odbudować Kościół, jeśli wyzdrowieje z gorączki i choroby tak dotkliwej, że otrzymał Ostatnie obrzędy (katolicki rytuał modlitwy dla osób uważanych za bliskie śmierci). Soufflot ’ S Ste-Geneviève, więc, miał skupić pobożność narodu na niewątpliwym symbolu o znaczeniu narodowym i królewskim.

poświęcenie kościoła Świętej Genevieve było ważne dla jego pierwotnego znaczenia politycznego. Stała się jedną z najważniejszych historycznych postaci religijnych Francji na długo przed XVIII wiekiem. Według legendy odegrała kluczową rolę w odparciu Hunów Attyli, zanim dotarli do Paryża w 451 roku, a jej relikwie podobno w cudowny sposób pomogły Odo, władcy Paryża, odeprzeć atak Wikingów w 885 roku. Klasztor został ostatecznie utworzony wokół miejsca jej pochówku w kościele zbudowanym pierwotnie na początku VI wieku przez Clovis, pierwszego króla francuskiego terytorium, chociaż przeszedł wiele zmian w XII wieku. Miejsce to było wówczas miejscem starożytnego i czcigodnego sanktuarium-i niezwykle ważnego dla tożsamości Paryża przez wiele stuleci.

czystość architektury greckiej i śmiałość gotyku

dzięki markizowi de Marigny, Dyrektorowi budynków Królewskich, Ludwik XV mianował sufletem architekta nowego kościoła w 1755 roku. W tym czasie Soufflot osiągnął wysoką pozycję we francuskim zawodzie architekta, niedawno ukończywszy wiele ważnych budynków w Lyonie we Francji jako miejski architekt. Soufflot nawiązał wcześniej bliskie więzi z francuskim Dworem, kiedy towarzyszył Marigny ’ emu jako nauczycielowi architektury w podróży po Włoszech. Marigny i król obliczyli, że Soufflot był najlepszym kandydatem, aby dać im rodzaj pamiętnego i przyszłościowego budynku, którego chcieli dla ich połączonych celów politycznych i religijnych.

Jacques-Germain Soufflot, Kościół w Ste-Geneviève (obecnie Le Panthéon), 1755-90, Paryż

uczeń Soufflot Maximilien Brébion stwierdził, że projekt kościoła miał „zjednoczyć … czystość i wspaniałość architektury greckiej z lekkością i śmiałością gotyckiego budownictwa.”Odnosił się do sposobu, w jaki jego klasyczne formy, takie jak wysokie korynckie kolumny i Kopuła, zostały połączone z gotycką konstrukcją, która obejmowała użycie ukrytych latających przypór i stosunkowo lekkiego kamiennego sklepienia.

Jacques-Germain Soufflot, Kościół Ste-Geneviève (obecnie Le Panthéon), 1755-90, Paryż (fot. Velual, CC BY 3.0)

wewnątrz niezwykle obfite rzędy wolnostojących kolumn wspierają szereg rzymskich sklepień i centralną kopułę w niezwykle wyraźnym i logicznym wyrazie przestrzeni i struktury-jednym z celów artystycznych Suflota i niektórych innych francuskich architektów jego pokolenia. Ste-Geneviève jest greckim krzyżem na planie (NAWA, północny i południowy transept oraz chór są jednakowych rozmiarów), a pierwotnie ściany były przebijane oknami w każdym przęśle między kolumnami. Konstrukcja ta stworzyła Gotyckie poczucie otwartości z klasycystycznych kolumn i okrągłych łuków (w przeciwieństwie do gotyckich spiczastych łuków) sklepień. Razem te elementy nadały Budulcowi Sufleta surowy porządek i wypełnioną światłem przestronność. Względny brak dekoracyjnych zdobień znacznie przyczynił się do poczucia przestrzennej przejrzystości i surowej wielkości.

patrząc w przeszłość, aby rozwiązać Współczesne Problemy

zainspirowani zarówno niedawnymi wykopaliskami archeologicznymi starożytnej architektury, jak i nowo znalezioną troską o średniowieczne dziedzictwo Francji-przede wszystkim wielkie gotyckie katedry—suflet i inni Architekci, w tym wpływowy teoretyk Julien—David Leroy, starali się zaktualizować architekturę francuską poprzez włączenie lekcji z najbardziej imponujących i autorytatywnych modeli przeszłości. W szczególności suflet wzorował aspekty Ste-Geneviève na trzech wcześniejszych, wysoko cenionych kościołach: St. Bazylika św. Piotra w Rzymie (zwłaszcza kopuła Michała Anioła), Katedra św. Pawła w Londynie, a w Paryżu Kościół szpitala Inwalidów.

prawo: liczni architekci, Bazylika św. Piotra, początek 1506, Watykan; centrum: Christopher Wren, Katedra św. Pawła, Londyn, początek 1675; po lewej: Fasada Południowa, Hôtel National des Invalides, Paryż, początek 1671 (zdjęcie)

historycy architektury interpretowali to podejście do modeli historycznych jako wynikające z Oświeceniowego spojrzenia na historię, które postrzegało przeszłość jako rozwijający się, Linearny postęp wydarzeń, które można było badać w rygorystyczny, niemal naukowy sposób, aby wydobyć lekcje lub modele przydatne współczesnemu pokoleniu. Starsze budynki nie miały być kopiowane bezpośrednio—Ste-Geneviève nie jest zwykłym faksymilem—ale miały być mierzone, rysowane i dokładnie badane pod kątem lekcji, które mogłyby przynieść rozwiązanie współczesnych problemów.

odejście od baroku

Bazylika Notre-Dame-des-Victoires w Paryżu, konsekrowana w 1666

Ste-Geneviève również zaktualizowała tradycje architektoniczne w bardziej specyficzny sposób. Inne niedawne kościoły w Paryżu, takie jak Notre-Dame-des-Victoires i Saint-Roch, używały barokowej formuły zapożyczonej ze znanych XVII-wiecznych kościołów w Rzymie. Kościoły te miały trójdzielne fronty, które wznosiły się w Centrum, wszystkie Zwykle przegubowe z bogatą dekoracją rzeźbiarską. Ich fasady rozgrywały wyrafinowane gry formalne z zaangażowanymi kolumnami i płaskimi pilastrami, tworząc zróżnicowane i dynamiczne powierzchnie, które Neoklasyczni architekci uważali za dziwaczne i rozpustne. Z neoklasycznym skupieniem się na rzekomo czystszych lub bardziej „naturalnych” formach architektonicznych starożytności—czego przykładem jest na przykład radykalnie redukcyjny Essai sur l ’ architecture Marc-Antoine Laugier (1753)—wolnostojące i uporządkowane rzędy kolumn, scentralizowane plany i powściągliwy ornament były preferowane w stosunku do Modeli barokowych. Odrzucenie przez soufflota tych modeli stawiało go na czele neoklasycyzmu, a także symbolicznie wspierało antagonizm króla wobec Kościoła rzymskokatolickiego. W ten sposób Ste-Geneviève wytyczyło nowy kierunek zarówno dla budynków religijnych, jak i państwowych we Francji.

napis „wielkim ludziom wdzięczna Ojczyzna” (Aux grands hommes la patrie reconnaissante), Jacques-Germain Soufflot, Kościół Ste-Geneviève (obecnie Le Panthéon), 1755-90, Paryż, Francja

wkrótce po ukończeniu Ste-Geneviève, burzliwa Polityka rewolucji francuskiej w 1789 roku i jej następstwa w XIX wieku doprowadziły do zmian formy i znaczenia budynku. W 1791 roku, u szczytu rewolucji, Narodowe Zgromadzenie Konstytucyjne kraju postanowiło, że Kościół Sufleta zostanie przekształcony w świecką świątynię dla wielkich ludzi. Oryginalny napis na fryzie portyku (dedykacja dla patrona przez Ludwika XV), został zastąpiony tym, który jest widoczny do dziś (powyżej): „wielkim mężom wdzięczna Ojczyzna” (Aux grands hommes la patrie reconnaissante). Kościół stał się Panteonem— Le Panthéon-honorującym znamienitych współczesnych obywateli francuskich, począwszy od szeroko wpływowych filozofów oświeceniowych Rousseau i Voltaire ’ a.

Pierre Puvis de Chavannes murale, rozpoczęte 1874, dla Jacques-Germain Soufflot, Kościół Ste-Geneviève (obecnie Le Panthéon), 1755-90, Paryż, Francja

architekt i teoretyk Antoine-Chryzostom quatremère de Quincy został oskarżony o przekształcenie świetlistego kościoła w uroczyste mauzoleum dla celebrowanych zmarłych; zamiast relikwiarza dla szczątków Świętej Genevieve, miał być pojemnikiem na „prochy wielkich ludzi”, zgodnie z dekretem zgromadzenia. W rzeczywistości w 1793 roku rząd rewolucyjny postawił relikwie świętej przed sądem-została oskarżona o szerzenie błędu religijnego—i symbolicznie wypędziła ją z budynku. Quatremère de Quincy usunął wszystkie symbole tożsamości kościelnej budynku, w tym dzwonnice na wschodnim krańcu. Najbardziej dramatycznie zamurował dolne okna, zamieniając Ściany zewnętrzne w rozległe kamienne płyty i sprawiając, że wnętrze staje się ciemniejsze. Miało to efekt uboczny, polegający na zapewnieniu obszernych powierzchni ścian wewnętrznych do dekoracji na poziomie oczu, do których ostatecznie włączono słynne XIX-wieczne malowidła Pierre ’ a Puvis de Chavannes ilustrujące życie Świętej Genevieve (powyżej). Kolejną ważną zmianą w strukturze budynku było wzmocnienie filarów krzyżowych podtrzymujących kopułę, przeprowadzone w 1806 roku przez byłego współpracownika Suflera, Jeana-Baptiste Rondeleta.

Dome, Jacques-Germain Soufflot, Kościół Ste-Geneviève (obecnie Le Panthéon), 1755-90, Paryż, Francja

poświęcenie budynku przez cały XIX wiek obracało się między Kościołem a świątynią świecką. Po rewolucyjnej transformacji Quatremère de Quincy w 1791 r.został ponownie przebudowany jako kościół pod rządami Napoleona w 1806 r., co było okazją do dodania obrazu Antoine-Jean Gros z Apoteozą św. Genewy na kopule. Po rewolucji lipcowej w 1830 r.został ponownie przekształcony w świecki Panteon; po rewolucji w 1848 r. stał się niezwykle idealistyczną świątynią dla ludzkości; ponownie przerobiony na Kościół św. Genewiewy w 1851 r. pod rządami Ludwika Napoleona; i ostatecznie ponownie zsekularyzowany w 1885 r. Te kolejne zmiany naznaczone były przede wszystkim dekoracją budynku, przede wszystkim rzeźbą na jego frontonie, która była czterokrotnie przebudowywana. Ostatnie i wciąż widoczne rzeźby na frontonie to alegoryczne przedstawienia Ojczyzny, historii i wolności autorstwa Pierre-Jeana Davida D ’ Angersa, ukończone w latach trzydziestych XIX wieku w okresie monarchii lipcowej. Gdy rewolucje, Królowie i cesarze przybywali i szli w ciągu XIX wieku, Panteon był tam jako cichy, ale uważny świadek.

ostateczna transformacja kościoła w świecką świątynię Oświecenia została potwierdzona w duchu, jeśli nie w akcie końcowym, kiedy w 1851 roku naukowiec Léon Foucault zaczepił kabel do środka kopuły, tworząc ogromne wahadło, którego użył do eksperymentalnego zademonstrowania osiowego obrotu Ziemi. Od 1995 roku pod kopułą Panteonu znajduje się replika „wahadła Foucaulta”, niezwykła, ale adekwatna do historii budynku, który od początku miał szerokie znaczenie wykraczające poza miejsce i czas.

dodatkowe zasoby:

Avner Ben-Amos, „Pomniki i pamięć we francuskim nacjonalizmie”, Historia i pamięć T.1 5, nr 2 (Jesień-Zima 1993), s. 50-81.

Barry Bergdoll, ed., Le Panthéon: Symbole des révolutions: De l ’ Église de la Nation au Temple des grands hommes (Paris: Picard, 1989).

Allan Braham, the Architecture of the French Enlightenment (Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 1989).