stepy środkowoazjatyckie od wieków były domem plemion koczowniczych. Jako koczownicy wędrowali po równinach, przypadkowo atakując zurbanizowane kraje na południu, wschodzie i zachodzie.

pierwszym, który opisał styl życia tych plemion był grecki badacz, Herodot, żyjący w V wieku p. n. e. Chociaż koncentruje się na plemionach żyjących na współczesnej Ukrainie, które nazywa ” Scytami „(Σκύθαι), możemy ekstrapolować jego opis na ludzi w Kazachstanie, Turkmenistanie, Uzbekistanie, Tadżykistanie, Kirgistanie i być może Mongolii, chociaż Herodot zwykle nazywa tych wschodnich nomadów”Sacae”. W rzeczywistości, tak jak Scytowie i Sacae dzielili ten sam styl życia, mieli tę samą nazwę: w ich własnym języku, który należał do rodziny Indo-irańskiej, nazywali się Skudat, co prawdopodobnie oznacza „łuczników”. Persowie przekazali to imię jako Saka, a Grecy jako Skythes lub Skythai. Chińczycy nazywali ich, na późniejszym etapie historii, Sai.

plemiona to prawie z definicji bardzo luźne organizacje. Od czasu do czasu powstawały nowe koalicje plemienne, a czasami nowe języki stawały się widoczne wśród koczowników ze stepów środkowoazjatyckich.

Medgidia, fałszywy miecz Scytyjski (akinakes)

Scortaru, kocioł Scytyjski

groty scytyjskie

Mihai Eminescu, koń w kształcie ryby

najstarsza grupa, o której wiemy, jest zwykle nazywana Indo-irańską. (Dawna nazwa „Aryan” nie jest już używana.) Nie istnieją współczesne doniesienia o ich migracji, które można jedynie zrekonstruować z późniejszych języków. Jest całkiem pewne, że na początku drugiego tysiąclecia p. n. e.użytkownicy języka Proto-Indo-irańskiego przenieśli się z Ukrainy na południowy wschód. Z archeologicznego punktu widzenia ich migracja jest poświadczona zmianą z kultury Jamnaja w kulturę Andronovo.

najechali państwo, które później nazwano Afganistan, gdzie podzielili się na irańską i indyjską gałąź. Pierwsza grupa osiedliła się w Arii (nazwa, która żyje w naszym słowie „Iran”), gdzie osiedlili się po 1000 p. n. e.; druga grupa dotarła do Pendżabu około 1500 p. n. e. Od drugiego tysiąclecia można wyróżnić trzy grupy języków: grupę indyjską (wedyjski, sanskryt…), Grupa scytyjska (w ojczyźnie na stepie) oraz Grupa Irańska (Gathicka, perska…). Nawet kiedy w VI wieku Imperium Achemenidów było najpotężniejsze, a Persowie żyli w wygodnych miastach, wciąż pamiętali swój wcześniejszy, koczowniczy styl życia, jak wskazuje Herodot:

naród perski zawiera wiele plemion, a te, które Cyrus zebrał i namówił do buntu, to Pasargadae, Maraphii i Maspii, od których zależą wszystkie inne plemiona. Spośród nich najbardziej wyróżniają się Pasargadae; zawierają klan Achemenidów, z którego wywodzą się królowie Perseidów. Inne plemiona to Panthialaei, Derusiaei, Germanii, z których wszystkie są przyłączone do ziemi, Pozostałe-Dahae, Mardi, Dropici, Sagarti-są koczownicze.Uwaga

drugą grupą koczowników, o których wiadomo, że udali się na południe, może być plemię Cimmerów. Ich imię Gimirru, które zostało im nadane przez Asyryjczyków, może oznaczać „ludzi podróżujących tam iz powrotem”. Cimmerianie zniszczyli królestwa Urartu (dawna nazwa Armenii) i Frygii (w Turcji) w ostatniej ćwierci VIII wieku p. n. e. Grupa, którą Herodot określa jako Scytów, dotarła nawet do Askalonu w Palestynie. Według Herodota rządzili oni północno-zachodnią częścią Iranu (którą Herodot nazywa mediami) przez dwadzieścia osiem lat.

w VI, V I IV wieku p. n. e.Persowie rozróżnili kilka koczowniczych plemiona na stepie środkowoazjatyckim. Jak się wydaje, nazywali ich Sakâ. Znamy nazwy tych plemion z perskich inskrypcji królewskich i możemy dodać informacje od Herodota i innych greckich autorów.

• Sakâ haumavargâ („haoma-pijące Sacae”) zostały poddane przez Cyrusa Wielkiego. Herodot nazywa ich Amyrgiańskimi Scytami. Haoma był napojem pobudzającym Trans, wytwarzanym z muchomora. Ponieważ grzyb ten nie występuje na południe od rzeki Amudar ’ ya (Oxus), musimy założyć, że koczownicy ci żyli w Uzbekistanie. Herodot informuje nas, że byli łucznikami i nosili spodnie i spiczaste czapki. Wspomina również o ich użyciu topora bojowego (który nazwali sagaris).

• 

  lider Sakan Skunkha (po prawej) na płaskorzeźbie Behistun tigrakhaudâ („sacae ze spiczastymi kapeluszami”) zostali pokonani w 520/519 p. n. e.przez perskiego króla Dariusza i Wielkiego, który nadał temu plemieniu nowego przywódcę. Jeden z wcześniejszych przywódców został zabity, drugi, o imieniu Skunkha, został wzięty do niewoli i jest widoczny na płaskorzeźbie w Behistun. (Możliwe, że Dariusz stworzył nowe plemię z kilku wcześniejszych plemion.) Herodot nazywa Sakâ tigrakhauda Ortokorybantianami („spiczastymi mężczyznami kapeluszy”) i informuje nas, że żyli oni w tym samym okręgu podatkowym co Medowie. Sugeruje to, ĹĽe sakăłwka ĺľyĺ 'a na brzegach staroĺľytnych dolnych kraĺ” cĂłw Amudarăłw, ktĂłre miaĹ 'y ujĺ” cie w Morzu Kaspijskim na poĹ ’ udnie od Krasnowodska. Spiczasty kapelusz jest rodzajem turbanu.

• Apâ Sakâ („wodne Sacae”) są również znane jako Pausikoi, jak woli je nazywać Herodot. Późniejsi autorzy, jak Arrian z Nikomedii (w jego Anabasis) i Ammianus Marcellinus zdają się znać ich jako Abiańskich Scytów.zauważmy jeszcze później, że spotykamy je jako Apasiaki, najpierw na wschód, a później na południowy zachód od jeziora Aral. Muszą być położone wzdłuż starożytnych dolnych krańców Amudar ’ ya.
• plemię, które Herodot nazywa „Massagetes”, musiało być nazywane w języku perskim coś w rodzaju Mâh-Sakâ, co oznacza „księżycowe Sacae”. Jest to nieco mylące, ponieważ wiadomo, że masażyści czcili tylko jednego Boga, Słońce. Massagetowie byli odpowiedzialni za śmierć perskiego króla Cyrusa Wielkiego (w grudniu 530). Z opisu Herodota wynika, że żyli oni wzdłuż Syrdar ’ ya (Jaxartes).

• 

  plemię koczowników znane jako Dahâ, co oznacza „złodzieje”, jest wymienione po raz pierwszy w Daiva inskrypcji Kserksesa; musi mieć poddał je. W powyższym cytacie Herodot nazywa Dai perskim subrybem, ale nie mogli oni żyć w Persji właściwie, ponieważ są wymieniani w Anabazie Arriana jako żyjący wzdłuż dolnych krańców Syrdar ’ ya. W czasach macedońskiego króla Aleksandra Wielkiego słynęli z konnych łuczników. Możliwe, że plemię to rozpadło się po upadku imperium Achemenidów; jednym z plemion, które powstały, był Parni, który udał się na południe w III wieku p. n. e.i założył Imperium Partów.

• sakâ paradrayâ („Sacae przez morze”) mieszkali na Ukrainie. Są to koczownicy, których Grecy nazywali Scytami. W roku 514 lub 513 p. n. e.król Dariusz rozpoczął katastrofalną kampanię przeciwko sakom. Herodot podaje długi opis ich sposobu życia i rozpoznaje wiele plemion w okolicy.
  • Królewscy Scytowie mieszkali w południowej części Ukrainy, bezpośrednio na północ od greckich miast.
  • scytyjscy rolnicy wydają się być identyczni z kulturą archeologiczną znaną jako Czarnoles, która została utożsamiona ze Słowianami z epoki żelaza.

  • 

    być może możemy zidentyfikować Neuri z kulturą milogradu, której pozostałości archeologiczne znaleziono na zbiegu rzek Dniepr i Prypeci, na północ od współczesnego Kijowa. Sugerowano, że byli przodkami Bałtów.

  • historia Herodota o Ludożercach uzyskała pewne potwierdzenie dzięki wykopaliskom ludzkich szczątków, które były gryzone ludzkimi szczękami; wykopaliska te znajdowały się wzdłuż rzeki Sula, na południowy wschód od Kijowa.
  • Argippejczycy są czasami utożsamiani z przodkami Calmuków.
  • Issedones może być identyczny z Wu-sun, który (według chińskich tekstów) mieszkał nad brzegiem jeziora Balchash.
• Sauromatae są wymieniani przez Herodota jako potomkowie ojców scytyjskich i matek amazońskich. Oczywiście jest to legenda, ale plemię istniało i miało przenieść się na zachód po 130 p. n. e. W trakcie tego procesu zasymilowali się oni ze wspomnianymi wcześniej Królewskimi Scytami. Pod koniec I wieku p. n. e.koalicja Sarmacka składała się z czterech plemion:
  • Iazygowie, którzy kiedyś żyli nad brzegiem Morza Azowskiego, żyli obecnie na północnym brzegu Dunaju. Mieli oni przenieść się na wschodnie Węgry, gdzie osiedlili się w ok. Zostali pokonani przez cesarza rzymskiego Marka Aureliusza (w 175).
  • Urgi mieszkali nad brzegiem Dniepru, na południe od Kijowa.
  • Królewscy Scytowie nadal żyli na południu Ukrainy i stali się najważniejszym plemieniem sarmackim. Oni i Urgi stali się znani jako Sarmaci. Wydaje się, że Rzymianie zaakceptowali swoje osadnictwo na wschodnich Węgrzech, ale sytuacja była czasami napięta. Sarmaci byli na przykład odpowiedzialni za zniszczenie 21 legionu Rapax w 92.
  • Roxolani początkowo żyli między Donem a Dnieprem, ale osiedlili się na dolnym biegu Dunaju, gdzie Iazygowie mieszkali zanim wyemigrowali na Węgry.

Tapioszentmarton, scytyjskie godło tarczy W kształcie jelenia

scytyjska w kształcie orła

broszka scytyjska w kształcie orła

pozłacany Dysk z okolic Astrachania

koczownicy stepowi często atakowali zurbanizowane regiony na wschód, południe lub zachód. Zwykle powodowało to wielkie spustoszenie, choć po pewnym czasie wracali do ojczyzny. Zaatakowane Państwa musiały się bronić. Indianie myśleli, że nie potrzebują murów, ponieważ są chronieni przez Himalaje, ale mimo to, w ok.110 pne, Dolina Indusu została przejechana. Chińczycy zbudowali „MUR dziesięciu tysięcy mil”, aby się chronić. Władcy Imperium Achemenidów, od Cyrusa Wielkiego do Aleksandra Wielkiego, mogli również budować mury. Jeden z nich jest wymieniony w osiemnastej surze Koranu i w średniowiecznej legendzie i może być utożsamiany ze znanymi szczątkami archeologicznymi w Golestanie (Iran). Zarówno Cyrus, jak i Aleksander budowali miasta garnizonowe wzdłuż rzeki Syrdar ’ Ya lub Jaxartes; nasze źródła nazywają je Cyreschata i Aleksandria Eschatê.

nomadyzm nadal istniał w pierwszym i drugim tysiącleciu n. e. Można wymienić kilka plemion. Alani (których język żyje we współczesnej Osetyi) są znane od I wieku n. e.; żyli we współczesnym Kazachstanie. Później przenieśli się na zachód, będąc popychani przez Hunów, znanych z chińskich tekstów jako Xiung-nu. Późniejsze formacje plemienne były Awarów, Chasarów, Bułgarów, Turków, Madziarów, Kumanów, Tatarów, Mongołów i Kozaków.

Literatura

• B. Cunliffe, Scytowie. Nomad Warriors of the Steppe (2019)
• J. Harmatta, „Herodot, historian of the Cimmerians and the Scythians” in: Hérodote et les peuples non Grecs. Neuf exposés suivis de discussions (Entretiens sur l ’ Antiquité classique, tome XXV) (1990 Genève), 115-130.
• Stephanie West, „Scythians” w: Egbert Bakker, Irene de Jong i Hans van wees (eds.), Brill’s Companion to Herodotus (2002 Leiden), pages 437-456

Afrosiab, Zoroastrian fire altar

Afrosiab, Sogdian weapons

Afrosiab, Sogdian helmet

Afrosiab, Sogdian pottery