Median Empire
Median Empire, była pierwszą dynastią irańską odpowiadającą północno-wschodniej części dzisiejszego Iranu, Północ-Khvarvarana i Asuristanu (obecnie dni znane jako Irak) oraz południowej i wschodniej Anatolii. Mieszkańcy, znani jako Medowie, i ich sąsiedzi, Persowie, mówili językami średnimi, które były blisko spokrewnione z aryjskim (Starym perskim). Historycy niewiele wiedzą o kulturze irańskiej za czasów dynastii Mediańskiej, poza tym, że Zoroastrianizm, jak również religia politeistyczna były praktykowane, a Kasta Kapłańska zwana Magi istniała.

tradycyjnie twórcą Królestwa mediany był jeden Deioces, który według Herodota panował w latach 728-675 p. n. e.i założył stolicę mediany Ecbatana (hâgmatâna lub współczesny Hamadan). Podejmowano próby powiązania Daiaukku, lokalnego Króla Zagros wymienionego w tekście klinowym jako jednego z jeńców deportowanych do Asyrii przez Sargona II w 714 r.p. n. e., z Deiocesami Herodota, ale takie skojarzenie jest wysoce nieprawdopodobne. Według źródeł asyryjskich na początku VII w.p. n. e. nie istniało żadne średniowieczne królestwo, jak opisuje Herodot za panowania Dejoków; w najlepszym razie podaje medianę legendy o założeniu ich królestwa.
według Herodota (Historia Herodota), Deiocesa zastąpił jego syn Phraortes (675-653 p. n. e.), który podporządkował Persom i stracił życie w przedwczesnym ataku na Asyryjczyków. Niektóre z tych opowieści mogą być prawdziwe. Asyryjskie teksty mówią o Kasztaritach jako przywódcy konglomeratu Medów, Scytów, Mannaejczyków i innych lokalnych ludów Zagros, które poważnie zagroziły pokojowi wschodnich kresów Asyrii za panowania Esarhaddona (680-669 p. n. e.). Możliwe, że Phraortes jest tym Kashtariti, choć sugestii tej nie można udowodnić ani historycznie, ani językowo. To, że król Środkowy w tym okresie sprawował polityczną i militarną kontrolę nad Persami, jest całkowicie rozsądne, choć nie można tego udowodnić.

lew z Ekabtany, Grobowiec Hefajstosa

począwszy od IX wieku, a wraz ze wzrostem wpływu na przełomie VIII I VII wieku, grupy koczowniczych wojowników wkroczyły do zachodniego Iranu, prawdopodobnie zza Kaukazu. Wśród tych grup dominowali Scytowie, a ich wejście w sprawy zachodniego płaskowyżu w VII wieku może oznaczać jeden z ważnych punktów zwrotnych w historii epoki żelaza. Herodot mówi w pewien sposób o okresie dominacji scytyjskiej, tzw. interregnum scytyjskie w historii dynastii Środkowej. Jego datowanie tego wydarzenia pozostaje niepewne, ale tradycyjnie jest ono postrzegane jako przypadające między panowaniami Phraortes i Cyaxares i obejmujące lata 653-625 p. n. e. Czy takie interregnum kiedykolwiek miało miejsce, a jeśli tak się stało, czy nie powinno być datowane później niż to są pytania otwarte. Jasne jest, że w połowie VII wieku p. n. e.w zachodnim Iranie było bardzo wielu Scytów, którzy wraz z Medami i innymi grupami stanowili poważne zagrożenie dla Asyrii, a ich pojawienie się spowodowało, że wcześniejsze układy sił nie zachwiały równowagi.

Herodot donosi, że pod rządami Cyaksaresa z medii (625-585 p. n. e.) Scytowie zostali obaleni, gdy ich królowie zostali nakłonieni na wieczerzy, aby się tak upili, że łatwo ich wtedy zabito. Jest bardziej prawdopodobne, że mniej więcej w tym czasie Scytowie wycofali się dobrowolnie z Zachodniego Iranu i poszli grabić gdzie indziej lub zostali po prostu wchłonięci w szybko rozwijającą się konfederację pod medianą hegemonii. Cyaxares jest w pełni historyczną postacią, która pojawia się w źródłach klinowych jako Uvakhshatra. Herodot mówi o tym, jak Cyaksares zreorganizował armię mediany w jednostki zbudowane wokół wyspecjalizowanego uzbrojenia: włóczni, łuczników i kawalerii. Zjednoczeni i zreorganizowani Medowie byli odpowiednikiem Asyryjczyków. Zaatakowali jedno z ważnych asyryjskich miast granicznych, Arrapkha, w 615 r.p. n. e., otoczyli Niniwę w 614 r. p. n. e., ale nie byli w stanie jej zdobyć, a zamiast tego z powodzeniem zaatakowali asyryjską stolicę religijną, Aszur. Sojusz między Babilonem a Medami został przypieczętowany zaręczynami wnuczki Cyaksaresa z synem Nabopolassara, Nabuchodonozorem II (605-562 p. n. e.). W 612 r.p. n. e. atak na Niniwę został wznowiony, a miasto upadło pod koniec sierpnia (Babilończycy przybyli raczej za późno, aby w pełni wziąć udział w bitwie). Babilończycy i Medowie razem ścigali uciekających Asyryjczyków na zachód do Syrii. Asyryjskie apele do Egiptu o pomoc dobiegły końca, a ostatni asyryjski władca, Aszur-uballit II, zniknął z historii w 609 roku p. n. e.

Złoty Ryton z Ecbatany
Teheran (Muzeum Narodowe)

problemem było oczywiście to, jak podzielić łupy między zwycięzców. Źródła klinowe są stosunkowo ciche, ale wydaje się, że Babilończycy padli spadkobiercami wszystkich asyryjskich posiadłości w żyznym półksiężycu, podczas gdy ich sojusznicy przejęli wszystkie obszary wyżynne. Medowie uzyskali kontrolę nad ziemami we wschodniej Anatolii, które kiedyś były częścią Urartu i ostatecznie zostali uwikłani w wojnę z Lidianami, dominującą władzą polityczną w zachodniej Azji Mniejszej. W 585 r.p. n. e., prawdopodobnie za pośrednictwem Babilończyków, zawarto pokój między mediami a Lidią, a rzekę Halys (Kizil) ustalono jako granicę między dwoma królestwami. W ten sposób powstała nowa równowaga sił na Bliskim Wschodzie między Medami, Lidianami, Babilończykami i, daleko na południu, Egipcjanami. Po jego śmierci Cyaxares kontrolował rozległe terytoria: całą Anatolię do Halysów, cały Zachodni Iran na wschód, być może aż do obszaru współczesnego Teheranu i cały południowo-zachodni Iran, w tym Fars. Czy właściwe jest nazywanie tych gospodarstw królestwem jest dyskusyjne; podejrzewa się, że władza nad różnymi narodami, irańskimi i nie-irańskimi, którzy zajmowali te terytoria, była sprawowana w formie Konfederacji, takiej jak sugeruje starożytny irański tytuł Królewski, Król królów.
Astyages podążał za swoim ojcem, Cyaxaresem, na tronie Mediańskim (585-550 p. n. e.). Stosunkowo niewiele wiadomo o Jego panowaniu. Sojusz z Babilonem nie układał się dobrze i istnieją pewne dowody sugerujące, że Babilonia mogła obawiać się władzy medialnej. Ten ostatni jednak wkrótce nie był w stanie zagrozić innym, ponieważ Astyages sam był atakowany. Rzeczywiście, Astyages i medianie zostali wkrótce obaleni w wyniku dojścia do władzy w irańskim świecie Cyrusa II Wielkiego.