„wychowano mnie w przekonaniu, że kwestia religii, narodu, przynależności do jakiejkolwiek rasy nie ma znaczenia – liczy się człowiek!”

– napisała Irena Sendlerowa.

Irena Sendlerowa urodziła się 15 lutego 1910 roku w Warszawie. Dzieciństwo spędziła w Otwocku, gdzie jej ojciec, Stanisław Henryk Krzyżanowski, lekarz, był dyrektorem sanatorium.

przed wojną

rozpoczęła studia na Uniwersytecie Warszawskim w 1928 roku. Jako studentka wstąpiła do Związku Polskiej Młodzieży Demokratycznej. Z przerwami studiowała prawo i polonistykę, których nie ukończyła. Na krótko przed wybuchem II wojny światowej przygotowała pracę magisterską na temat polskiej pisarki Elizy Orzeszkowej, którą planowała obronić jesienią 1939 roku.

w 1931 wyszła za mąż za Mieczysława Sendlera, asystenta w Katedrze Filologii Klasycznej Uniwersytetu Warszawskiego. Jako oficer we wrześniu 1939 roku spędził pięć i pół roku w niemieckim obozie jenieckim w Woldenbergu.

Sendler karierę zawodową rozpoczęła w 1932 roku. Pracowała w dziale prawnym Wydziału Opieki nad matką i dzieckiem Na Wolnym Uniwersytecie polskim. Jednocześnie działała jako pracownik socjalny, psychoterapeutka i, jak byśmy to dziś nazwali, edukatorka seksualna. Gdy w 1935 roku jej sekcja została zamknięta, uzyskała posadę w warszawskim Wydziale Opieki Społecznej i Zdrowia Publicznego, gdzie pracowała po wybuchu wojny.

wybuch wojny

krótko po wkroczeniu Niemców do Polski wraz z koleżankami z Wydziału (Jadwigą Piotrowską, Ireną Schultz i Jadwigą Deneko) zaczęła organizować pomoc dla Żydów.

w oświadczeniu skierowanym do Instytutu Yad Vashem napisała:

„podstawą świadczenia pomocy społecznej była ankieta. Chodziło o sfałszowanie tych badań. Pisaliĺ „my wiÄ ™ c jakieĹ” przypadkowe polskie nazwisko i w ten sposĂłb dostaliĺ ” my pieniÄ … dze lub ubrania.”

pomoc Żydom w Getcie Warszawskim

Po 16 listopada 1940 r., kiedy Niemcy zamknęli Getto warszawskie, Sendler weszła do getta dzięki przepustce wydanej jej przez dyrektora Miejskiego Zakładu Sanitarnego Juliusza Majkowskiego. W tym czasie działała samodzielnie. Odwiedzała przyjaciół, zaopatrywała ich w żywność, leki i pomagała w sprzedaży dobytku. Z czasem zaczęła pomagać w organizacji zajęć dla dzieci i koncertów w getcie.

„większość pracowników socjalnych miała przepustki, ale dzieci były wywożone z getta tylko przypadkowo. W głównej mierze opiekunowie rozpoczęli pracę dopiero po wyprowadzeniu dzieci lub dorosłych z getta-powiedziała Jadwiga Piotrowska.

„w latach 1940-1942 umieściliśmy na polskiej stronie kilkanaście żydowskich niemowląt” – wspomina Sendler. Najprawdopodobniej jeszcze przed 22 lipca 1942 r. – początkiem niemieckiej Akcji likwidacji getta warszawskiego – poszukiwała środków finansowych na ratowanie żydowskich dzieci. Po rozpoczęciu likwidacji jej legitymacja nadal była ważna.

Rada Pomocy Żydom „Żegota”

najprawdopodobniej w styczniu 1943 roku nawiązała kontakt z Julianem Grobelnym (ps.”Trojan”), przewodniczącym Rady Pomocy Żydom „Żegota”. Powiązanie ze strukturą tej polsko-żydowskiej organizacji podziemnej pozwoliło połączyć jej wysiłki z wysiłkami pracowników resortu Opieki Społecznej. Irena przyjęła pseudonim ” Jolanta.”Przekazywała pieniądze potrzebującym, szukając nowych miejsc do ukrycia.

w sierpniu 1943 r.wstąpiła do oddziału dziecięcego „Żegoty”. We wrześniu Oddział przejęła Irena Sendlerowa od Aleksandry Dargiel, a kilka dni później została aresztowana przez Gestapo.

Czytaj także:

• Historia Rady Pomocy Żydom „Żegota”
• stosunek Polaków do Żydów podczas Holokaustu
• sytuacja Żydów w okupowanej Polsce

Więzienie Pawiak

Irena Sendlerowa zostaĹ 'a zwolniona z wiÄ ™ zienia na Pawiaku dziÄ ™ ki zapĹ’ aty łapăłwki finansowanej przez RadÄ™, organizowanej przez jej kolegÄ ™ z porzÄ ™ du spoĹ ’ ecznego, MariÄ ™ Palester. Sendler została „Klarą Dąbrowską”, zmieniła miejsce zamieszkania i kontynuowała współpracę z ” Żegotą.”

gdy 1 sierpnia 1944 r.wybuchło Powstanie Warszawskie, Irena przebywała w domu Palestyńczyków na warszawskim Mokotowie. Do września pełniła funkcję pielęgniarki w oddziale pomocy medycznej przy ul. Fałata. Pod nazwiskiem Zgrzembski ukrywał się u niej przyszły mąż Adam Celniker. Wcześniej pomagała mu w getcie. Cała grupa uciekła z obozu w Pruszkowie i znalazła się na Okęciu, gdzie razem utworzyli placówkę szpitalną.

Rodzina i praca po wojnie

przez kilka lat po wojnie mieszkały z nią ocalałe dziewczyny Irena Wojdowska i Teresa Tucholska. Rozwiodła się z Mieczysławem Sendlerem i po latach ponownie się zjednoczyli. Miała dwóch synów i córkę. Jeden z chłopców zmarł wkrótce po urodzeniu. Drugi syn cierpiał na problemy z sercem i zmarł w latach 90.

kontynuowała pracę w departamencie Pomocy Społecznej. Zajmowała się pracą społeczną i edukacją. Działała w Lidze kobiet, a w warszawskiej Radzie Narodowej przewodniczyła Komisji wdów i Sierot oraz Komisji Zdrowia. Należała do Narodowej Ligi walki z rasizmem, założonej przez działaczy „Żegoty” Arczyńskiego, Bermana, Reka i Bartoszewskiego. Należała także do Towarzystwa Przyjaciół Dzieci i Towarzystwa Szkół świeckich.

w 1947 wstąpiła do Polskiej Partii Robotniczej i weszła w skład Wydziału społeczno-zawodowego Komitetu Centralnego Polskiej Partii Robotniczej. Działała w ministerstwach edukacji i zdrowia. W 1950 została odwołana ze stanowiska kierownika Miejskiego Zakładu Opieki Społecznej. Została dyrektorem Departamentu Opieki Społecznej związku Inwalidów, funkcję tę pełniła przez kilkanaście lat, aż do otrzymania emerytury w latach 60. z powodu chorób serca.

według córki, Janiny Zgrzembskiej, po 1956 roku na fali antysemickiej kampanii rozważała wyjazd do Izraela. W marcu 1968 rozmawiała z Jadwigą Piotrowską o powstaniu ” nowej Żegoty.”

tytuł Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata

w 1946 r.otrzymała Złoty Krzyż Zasługi za ratowanie Żydów w czasie okupacji – pierwsze z wielu odznaczeń przyznanych jej po wojnie. Instytut Yad Vashem w Jerozolimie uhonorował ją tytułem Sprawiedliwego wśród Narodów Świata w 1965 roku. Kilkanaście lat później, w 1983 roku, podczas wizyty w Izraelu, zasadziła drzewo oliwne w Ogrodzie Sprawiedliwych.

„drzewo na górze w Jerozolimie to jeszcze więcej niż pomnik. Pomnik może zostać zniszczony, a drzewo pamięci zawsze będzie rosło.”

zmarła 12 maja 2008 roku w wieku dziewięćdziesięciu ośmiu lat.

Karolina Dzięciołowska / tłumaczenie na język angielski: Andrzej Rajcher, maj 2018
artykuł jest oparty na: Bibliografia

Czytaj także