uw aanvullende artikelen

U hebt een van uw vier gratis artikelen voor deze maand gelezen.

U kunt vier artikelen Gratis per maand lezen. Om volledige toegang te hebben tot de duizenden filosofische artikelen op deze site, gelieve

boeken

Randall Albury onthult hoofse filosofie.op een kille avond begin maart 1507, hoog in de Apennijnen in Noord-Italië, zitten een groep gecultiveerde heren en dames rond het vuur in de audiëntiekamer van de Hertogin van Urbino over de kwaliteiten van de perfecte hoveling.dit is de setting van een van de beroemdste boeken van de Italiaanse Renaissance, het boek van de hoveling (Il libro del cortegiano) van Baldassare Castiglione (1478-1529), dat een eeuw lang een internationale bestseller was na zijn eerste publicatie in 1528. De auteur, een kleine edelman uit Mantua, was een humanistisch opgeleide diplomaat die het grootste deel van zijn leven aan de hoven van Noord-Italië diende, waarmee hij zijn carrière in Spanje beëindigde als nuntius van paus Clemens VII aan Keizer Karel V.ondanks de faam van het boek en de vertaling ervan in alle belangrijke talen van Europa, is er weinig over het boek van de hoveling dat op het eerste gezicht filosofische ernst zou suggereren, en zeker niet te intiem dat het een harde politieke filosofie bevat. Geen van zijn personages heeft de meedogenloze wilskracht van een Cesare Borgia, noch het onsentimentele pragmatisme van een Niccolò Machiavelli, beide tijdgenoten van Castiglione. In plaats daarvan vormen Castiglione ‘ s hoofdrolspelers wat een eminente geleerde een ‘zwak effete Gemeenschap’ heeft genoemd, en hun discours bestaat voor het grootste deel uit luchtige scherts. De vier nachten van de fictieve dialoog Castiglione verhalen tonen de ceremoniële beleefdheid van de Urbino hovelingen, hun gemakkelijke vertrouwdheid met klassieke auteurs, hun herhaalde uitbarstingen van lachen, en de schijnbare frivoliteit van sommige van de onderwerpen die zij bespreken; maar als het gesprek toevallig een licht filosofische toon aan te nemen, zoals het doet wanneer een spreker begint te socratische kruisverhoor te gebruiken met zijn gesprekspartner, of wanneer twee anderen beginnen een debat met Aristotelische concepten van materie en vorm, dan is een senior Dame van het Hof meestal intervenieert, op zoek naar (niet altijd met succes) om de uitwisseling kort te snijden.

of tenminste dit is het geval voor de eerste drie nachten. Op de vierde nacht roept de Hertogin twee van haar hovelingen op om hun mening te geven over onderwerpen die de discussie in een meer filosofische richting zullen leiden. De eerste spreker, Ottaviano Fregoso, behandelt het onderwerp van het hoogste doel of doel van de volmaakte hoveling – waarbij hij zijn prins ethisch opleidt; en de tweede spreker, Pietro Bembo, bespreekt de ervaring van de volwassen hoveling van liefde, die zich ontwikkelt tot een uiteenzetting van de opgang van aardse sensualiteit naar goddelijke contemplatie die doet denken aan Socrates’ laatste toespraak in Plato ‘ s Symposium (ca. 380 v.Chr.).deze twee discussies zijn vaak bekritiseerd op een manier die hun filosofische betekenis neutraliseert. Zo werd lang beweerd dat de laatste avond van de dialogen een bijzaak was van Castiglione en daarom geen organisch geheel vormde met de discussies van de vorige drie nachten. Hoewel deze opvatting vandaag minder vaak wordt gehandhaafd, toont het wel aan dat veel lezers de laatste nacht thematisch afwijkend vinden met de rest van de tekst, waardoor het lijkt alsof het een bijlage bij het werk is in plaats van een integrale conclusie ervan.belangrijker nog is dat het standpunt dat Ottaviano Fregoso inneemt ten aanzien van het ethisch mentorschap van de volmaakte hoveling van zijn prins, afgedaan werd als hoog klinkend maar politiek ineffectief idealisme, en Pietro Bembo ‘ s toespraak over liefde werd eveneens afgedaan als puur escapisme, volkomen los van de realiteit van het hedendaagse leven in de Italiaanse Renaissance. In deze lezing is Castiglione ‘ s boek een werk van geen enkele filosofische betekenis. Het presenteert drie nachten van discussie over hoofse etiquette, en een vierde nacht van idealistische retoriek over onderwerpen die een bijdrage kunnen leveren aan oppervlakkige hoofse gesprek, maar niet aan filosofische denken. Waar een interpretatie soms een meer politiek realistische onderstroom in Castiglione ‘ s schrijven heeft gevonden, heeft het dit aspect van zijn werk behandeld als pragmatisch loopbaanadvies over overleven en vooruitgang aan het Hof, of als een hint dat er harde politieke realiteiten zijn die buiten de rol van de perfecte hoveling liggen, maar niet als een realistische politieke filosofie.

Court scene door Andrea Mantegna, 1474

Castiglione ’s gesluierde filosofie

afgezien van de bovenstaande opvattingen, waar vinden we dan de politieke filosofie in Castiglione’ s werk? Het antwoord is niet eenvoudig, in de eerste plaats omdat er een groot en meestal niet gewaardeerd element van allegorie in het boek van de hoveling. Daarnaast is het werk geschreven voor drie verschillende doelgroepen tegelijk-het algemeen geletterde publiek; dames en heren van de rechtbanken; en tot slot, een groep van meer “oordeelkundige lezers” zoals Castiglione hen noemt, die zal doordringen onder de sluier van allegorie. Voor zo ‘ n verstandige lezer is de volmaakte hoveling zoals Ottaviano hem beschrijft meer dan alleen een morele gids voor zijn prins: hij handelt ook als een welwillende manipulator van de prins, en in extreme gevallen als een beperking van de onrechtvaardige handelingen van de prins jegens zijn onderdanen, zelfs tot het punt van werken voor de openlijke hrow van een vorst die onverbeterlijk onrechtvaardig is.aan de oppervlakte lijkt Castiglione een deugd-ethiek te presenteren, maar alleen in een vermanende zin (dat wil zeggen, hij beveelt aan dat een prins een opleiding in deugd moet hebben), niet op een filosofisch ontwikkelde manier. Niettemin, als we aandacht hebben voor Ottaviano ‘ s herhaalde aanroep van de oude analogie tussen de arts en de staatsman – een vergelijking vond de geschriften van Plato, Aristoteles, Cicero, Seneca, Plutarchus, en vele andere klassieke filosofen – ontdekken we dat Castiglione zich een goed ontwikkeld ethisch systeem toe-eigent om zijn perfecte hoveling te leiden: het systeem van medische ethiek is zowel afgeleid van de Grieks-Romeinse filosofie als van de morele traditie van de Katholieke casuïstiek. Castiglione past dan dit medisch ethisch systeem toe op de ethiek van de staatsmanschap naar analogie.

volgens dit systeem, wil de behandeling van een patiënt door de arts ethisch zijn, dan moet de arts zowel de competentie als de toewijding hebben om de actie die hij onderneemt te voltooien; en de actie in kwestie moet er een zijn die de patiënt meer voordeel dan schade oplevert. Over staatsmanschap, zien we dat in het geval van een hoveling handelend op te slaan zijn staat van een corrupte tiran, als deze eisen waren routinematig waargenomen in Renaissance Italië, dan zijn veel van de rampen die volgde op pogingen tot omverwerping of vermoorden tirannieke heersers zou zijn vermeden, is in de meeste dergelijke gevallen wordt de samenzweerders werden gevangen genomen, gemarteld en gedood, terwijl de heerser zelf ofwel hervatte hij zijn regel met een strenger regime dan voor, of als vermoord, en werd vervangen door een meer autoritaire tiran. Het boek van de hoveling biedt, in gesluierde vorm, een ethisch kader voor de interactie van de perfecte hoveling met zijn prins, inclusief begeleiding voor de extreme situatie waarin een prins zo slecht is dat hij niet kan worden verwacht te verbeteren. Als zo ‘ n prins met succes kan worden verwijderd zonder de staat meer kwaad dan goed te doen, dan is het ethisch voor de perfecte hoveling om te handelen in de richting van dit doel. Anders moet de hoveling de boze prins de rug toekeren en elders een betere Prins zoeken die hij kan dienen.er moet echter nog een vraag worden beantwoord, die ons naar de bron van Castiglione ‘ s politieke filosofie zal brengen, en dat is: wat machtigt de volmaakte hoveling om in de eerste plaats de rol op zich te nemen van een arts-achtige bewaarder van zijn staat? Om deze vraag te beantwoorden vertrouwt Castiglione op het vermogen van zijn verstandige lezer om de meervoudige toespelingen in zijn tekst op Plato ‘ s Dialoog de staatsman te herkennen. In deze platonische dialoog zijn de belangrijkste sprekers het erover eens dat de ware heerser een specifieke vorm van kennis moet hebben die hem in staat stelt om juist te oordelen en adequaat te bevelen. Een persoon die het ambt van heerser bekleedt maar deze kennis mist is slechts EEN heerser in naam; terwijl een persoon die deze kennis heeft, zelfs als hij helemaal geen ambt bekleedt, toch het recht heeft om te regeren. Cruciaal voor Plato ’s gesprekspartners is het teken dat een persoon de kennis heeft die hem het recht geeft om te regeren het feit dat hij in staat is om een heerser correct te adviseren – en dit is slechts de kwaliteit die de perfecte hoveling definieert in Ottaviano’ s discours.hoewel Castiglione net zo bereid is als Machiavelli om krachtige politieke actie aan te bevelen, zelfs tot het punt van het sanctioneren van de moord op een heerser in extreme omstandigheden, doet hij dit niettemin binnen een intellectuele context die Machiavelli opgeeft – die van de klassieke politieke filosofie. Onder de sluier van allegorie schetst Castiglione ‘ s boek een coherente en realistische politieke filosofie die is gebaseerd op klassieke bronnen. Bovendien is haar politieke filosofie van belang om meer dan historische redenen, want het kan worden toegepast door iedereen die vandaag de dag nauw samenwerkt met of optreedt als adviseur van een persoon met belangrijke beslissingsbevoegdheid, en niet alleen voor de Renaissance hoveling die zich ertoe verbindt zijn prins te adviseren.tot slot, laten we eens kort kijken naar Pietro Bembo ‘ s redevoering over liefde, de laatste belangrijke episode in het boek van de hoveling. Net als in Socrates’ toespraak in Plato ’s Symposium raadt Bembo aan om via een reeks etappes – ook wel’ de ladder van de liefde ‘ genoemd– van de contemplatie van schoonheid in individuele lichamen tot de contemplatie van schoonheid op zichzelf, of in religieuze termen, de contemplatie van goddelijke schoonheid te beklimmen.critici hebben terecht opgemerkt dat deze toespraak pleit voor het afkeren van wereldse zorgen en zich volledig wijden aan contemplatieve meditatie. Wat echter zelden is opgemerkt, is dat Bembo dit stijgende pad beschrijft als een pad dat slechts door zeer weinigen tot het einde zal worden gevolgd. Dus hoewel het waar is dat een persoon die de latere stadia van de ascentie heeft bereikt geen effectieve politieke actor kan zijn, is het ook waar dat slechts een klein aantal mensen ooit dit niveau zal bereiken. Voor iemand in het midden van de beklimming is de door Bembo beschreven situatie echter heel anders. Hier bereikt de politiek-actieve hoveling voldoende filosofische onthechting om vrij te zijn van de afleidingen van hartstochtelijke liefde die de beginfasen van de opklimming kenmerken, zonder de zaken van de wereld te moeten opgeven, zoals die in de eindfasen noodzakelijkerwijs moeten doen. Het midden van Bembo ‘ s beklimming verhoogt dan de politieke effectiviteit van de volmaakte hoveling in plaats van deze te verdrijven.het doel van Castiglione om drie verschillende doelgroepen tegelijk in één tekst aan te spreken verklaart waarom het boek van de hoveling vaak wordt beschouwd als het presenteren van een verscheidenheid aan meningen zonder conclusies te trekken, of als weinig meer dan een gedragshandleiding (zoals de meeste vroegmoderne lezers het beschouwden). Maar het licht vermaak dat Castiglione voor zijn eerste audiëntie zorgde, en de verfijnde hoofse gedragsregels die hij voor zijn tweede audiëntie gaf, uitputten de Betekenis van zijn werk niet. Het zijn in wezen slechts de fluwelen handschoen waarin hij de politiek effectievere hand van de volmaakte hoveling verborg-een hand die in extreme gevallen zelfs de kenmerken van een gemailde vuist kon aannemen.